Restauratie 2012

Weer bijna als nieuw
tekst en foto's van René Klaassen

Met het plaatsen van enkele steigerpalen werd op zaterdag 23 juni 2012 het officiële startsein geven voor een zeventien maanden durende restauratie van de Sint-Janstoren in Sambeek.

In slechte staat

Deze grondige opknapbeurt was hard nodig. Diverse, in de jaren daarvoor uitgebrachte rapporten lieten aan duidelijkheid niets te wensen over: het ruim 525 jaar oude rijksmonument verkeerde in slechte staat. Veel voegwerk was compleet verdwenen, het mergelsteen op veel plekken totaal verpulverd, bakstenen kwamen naar beneden en ook aan de afwatering mankeerde veel.

Nieuwe eigenaar
Kort na de eeuwwisseling waren de voorbereidingen voor de restauratie al begonnen. In 2003 gaf het bisdom toestemming om het 47 meter hoge bouwwerk onder handen te nemen. Toen moesten er voldoende financiële middelen bijeen worden gebracht om de herstelwerkzaamheden, die werden geraamd op ruim 858 duizend euro, te bekostigen. En ondertussen ging de toren ook nog in eigendom over van het parochiebestuur naar de stichting Behoud Sambeekse Toren. "Maar uiteindelijk is dat gelukkig allemaal goed gekomen", zegt voorzitter Henk Peters. "Mede dankzij de inzet en vrijgevigheid van velen."

Aanbesteding
Op 26 april 2012 vond de aanbesteding plaats. Het Veghelse bedrijf Van de Ven presenteerde de laagste inschrijving en mocht de klus gaan klaren, onder toezicht van bouwkundig adviseur Piet Cremers. Een paar weken later al voerde de aannemer de eerste bouwmaterialen aan, waaronder de steigerpalen waarmee op die zaterdagavond 23 juni 2012 het daadwerkelijke begin van de restauratie werd aangegeven.

Negentien verdiepingen
Er waren trouwens heel veel steigerpalen en nog meer steigerplanken nodig om de negentien verdiepingen te bouwen, van waaraf de restaurateurs hun werkzaamheden zouden gaan uitvoeren. Met een bouwlift gingen ze naar boven en naar beneden. Ook de benodigde materialen werden daarmee vervoerd.

Een van de eerste werkzaamheden betrof het verwijderen van wijzerplaten en wijzers, die door een gespecialiseerd bedrijf zouden worden hersteld. Monteurs verplaatsten de zend- en ontvangstinstallaties van het mobiele telefoonnetwerk van de galmgaten naar de buitenzijde van steigers.

Voegen slijpen en uithakken
De grootste klus was het uitslijpen en uithakken van het voegwerk. In totaal ging het om ruim 36 kilometer. In de 2 tot 2,5 centimeter diepe voegen brachten de restaurateurs vervolgens een mortel van kalk en zand aan, die ongeveer dezelfde samenstelling had als waarmee meer dan vijf eeuwen geleden de metselaars de toren hebben gebouwd.

Tevens vervingen ze bijna honderdduizend afgeschilferde of afgebroken bakstenen door nieuw gebakken exemplaren, die qua grootte en structuur overeenkwamen met de oorspronkelijke, in veldovens gebakken stenen. Om ze ook wat betreft kleur op elkaar te laten lijken, zijn alle stenen bestreken met een speciaal soort 'verf', die kleurecht en weerbestendig is.

Haan weg en weer terug
Een spectaculair moment was het verwijderen met een enorme kraan van het zwaar geroeste ijzeren kruis en de daarop staande torenhaan, waarop bijna geen bladgoud meer zat. Beide kregen enkele roestwerende behandelingen om nieuwe oxidatie tegen te gaan, terwijl vervolgens het kruis een zwarte verflaag kreeg en de haan weer een laagje bladgoud.

Acht maanden later, toen de restauratie al een heel eind gevorderd was, zijn kruis en haan teruggeplaatst.  

Nieuw mergelsteen
Ook het verweerde mergelsteen is vervangen. Dat gebeurde door medewerkers van een natuursteenbedrijf uit Zuid-Limburg. Zij verwijderden de aangetaste stukken in de lisenen (de verticale lijsten) en het maaswerk (de versieringen boven aan en onder in de spitsbogen) en vervingen die door nieuwe, in een groeve bij Sibbe bij Valkenburg gedolven mergelsteen.

Een ander ingehuurd bedrijf nam de torenspits onder handen. In de plaats van versleten of gebroken leien kwamen nieuwe, terwijl verder al het slechte lood werd vervangen. Om in de toekomst inwerking van regenwater te voorkomen, voorzag 'een meester in het felswerk' de omloop rond de toren van een laag koper, waarover vlonders kwamen te liggen.

Gaas voor de galmgaten
Kraaien, roeken en duiven, die in het verleden de Sambeekse Sint-Janstoren maar al te graag als rust- en broedplek kozen, moeten in de toekomst naar een ander onderkomen uitzien. Voor de galmgaten en het maaswerk zijn weerbestendige netten gespannen.

Om ervoor te zorgen dat de wijzers voortaan exact de juiste tijd aanwijzen, zijn ze aangesloten op een elektromotor, die via een computer is verbonden met de atoomklok in het Duitse Braunschweig, die een afwijking heeft van ongeveer een seconde in een miljoen jaar.

De laatste werkzaamheden betroffen het aanbrengen van een nieuw glas-in-loodraam met daarvoor - aan de buitenzijde - een dubbel gelaagd, transparant glas boven de hoofdingang én het schilderen van de deuren van de toren.

Feestelijke heropening
Op 28 november 2013 was de restauratie van de Sambeekse toren voltooid, reden voor het bestuur van Behoud Sambeekse Toren én de bevolking van het dorp het bouwwerk feestelijk te heropenen. Dat gebeurde op zondag 15 december van dat jaar. "We hebben vandaag iets groots te vieren", sprak voorzitter Henk Peters. "De ongeveer 1700 inwoners van Sambeek hebben een unieke prestatie geleverd door zo'n 60 duizend gulden bijeen te brengen voor hún toren. Ook alle, bij de restauratie betrokken partijen hebben met groot vakmanschap hun werk verricht. Zij hebben onze Sint-Janstoren weer een prachtig aanzien gegeven. Hij ziet er weer uit als nieuw."

Vervolgens draaide pastor Tjeu Timmermans de sleutel van de toegangsdeur om, ten teken voor alle inwoners van het dorp dat ze de voortaan toren als hún gebouw kunnen beschouwen.

Terug naar overzicht